بررسی عمکلرد بیژن زنگنه حاکی از این واقعیت است که تمامی تلاش وزارت نفت در این 6 سال متمرکز بر افزایش میزان تولید و صادرات نفت خام بوده است؛ راهبردی که نه تنها تاثیری در خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی نداشته بلکه نتیجه معکوس داده و اثرگذاری تحریم‌ها را بر اقتصاد کشور افزایش داده است

 

بیژن زنگنه وزیر نفت در برنامه گفتگوی خبری شبکه دوم سیما 22 آبان 97 گفت:  برخی فکر می کنند فراورده در تحریم نیست نفت در تحریم است. اصلا این طور نیست. فرآورده و نفت خام با یک شدت تحریم می شوند. از نظر تحریم فرقی میان نفت خام و فراورده‌ی نفتی وجود  ندارد و حتی الان برای فشار برای صادرات فرآورده ما حتی بیشتر از صادرات نفت خام است.(yon.ir/frJrO)

 

این در حالی است که قمصری (فروردین 90  الی تیر 91) و خطیبی(تیر 91 الی مرداد  92) مدیران امور بین الملل شرکت ملی نفت که متولیان اصلی فروش نفت و فراورده‌های نفتی در دوران تحریم بودند در مصاحبه‌هایی حرف زنگنه را نقض کرده‌اند.  خطیبی مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با اشاره به اینکه از آنجایی که عمده فروش ما نفت خام است و در شرایط تحریم با مشکل مواجه می شویم، افزود: در تحریم سال ۱۳۹۰، در فروش فرآورده های نفتی مشکلی نداشتیم با اینکه تحریم آن دوره بسیار سخت تر از این دوره بود. تحریم کنونی یک دهم تحریم آن زمان نیست. ولی در واردات بنزین و فروش نفت خام مشکلات زیادی داشتیم. این مساله نشان می دهد ما نیاز به سرمایه گذاری و توسعه داریم، زیرا علاوه بر اینکه می توانیم از ارزش افزوده فرآورد های نفتی استفاده کنیم، ورود به بحث پالایشگاه یک کار استراتژیک محسوب می شود و می تواند در فروش نفت خام در دوران تحریم  به ما کمک کند.(yon.ir/hr8ML)

 

همچنین آقای خطیبی معتقد است بخش خصوصی همچون پتروشیمی‌ها به دلیل ساختار خصوصی خود قادر به بی اثر کردن تحریم‌ها بودند. در مصاحبه‌ای که از ایشان در کتاب ناگفته‌های فروش نفت منتشر شده است، در پاسخ به سوال چگونه به بخش خصوصی در حوزه فرآورده های نفتی اعتماد کردید، گفت: یکی از مشکلات این است که بخش فروش کاملا دولتی است به نظرم این آسیب پذیری ما را بالا می برد و اگر بتوانیم تا ظرفیتی مشخص، پای بخش خصوصی سالم را به تجارت نفت باز کنیم در چنین شرایط مشابهی می تواند کمک کننده باشد، مثلا پتروشیمیها چون خصوصی شده بودند و کار صادرات آنها را شرکتهای خصوصی انجام میدادند خیلی تحریم را حس نکردند، پول جابجا می کردند حتی به ما می گفتند می خواهید پول شما را هم جابجا کنیم؟ خصوصی سازی نیم بندی که در پتروشیمی شد خیلی کمک کرد، این درسی است که ما خیلی همه چیز را دولتی نکنیم. (کتاب ناگفته‌های فروش نفت – صفحه‌ی 323)

 

در همین راستا قمصری در مصاحبه‌ای که در کتاب ناگفته‌های فروش نفت منتشر گردید، موضوع تحریم صادرات نفت کوره به عنوان یکی از فراورده‌های نفتی را رد کرده است. ایشان در پاسخ به سوا این‌که صادرات نفت کوره در زمان تحریم با مشکل مواجه شده بود، گفت: خیلی نفت کوره روی آب نداشتیم. مقاطع کوتاهی هم که برخی محمولات نفت کوره روی آب میرفت صرفا به خاطر مسائل عملیاتی بود. هر چه نفت کوره روی آب میرفت به صورت مقطعی بود.( کتاب ناگفته‌های فروش نفت – صفحه‌ی 289)

 

از طرفی دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که پیرامون طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» منتشر کرده است به تفاوت نفت خام و فرآورده‌های پتروپالایشی در تجارت و تحریم پذیری پرداخته است، این نهاد پژوهشی در گزارش خود به این موضوع اشاره داشته است که با توجه به صادرات نفت خام که در محموله‌های بسیار بزرگ (بعضاً 2 تا 3 میلیون بشکه) صورت می‌گیرد، این امکان برای آمریکا به وجود می‌آید که نفت‌کش‌های حامل نفت ایران را مورد رصد قرار دهد، و این امر موجب افزایش ریسک خرید نفت ایران می‌گردد. یکی از ویژگی‌های فراورش نفت خام و تبدیل آن به زنجیره متنوعی از فرآورده‌های نفتی، این موضوع است که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشورهای همسایه صورت می‌گیرد. این نحوه از صادرات را می‌توان «توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامید. 

 

از سوی دیگر علاوه بر رهگیری نفت کش‌های حامل نفت ایران، ‌کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت خام ایران نیز تقریباً مشخص است و درنتیجه، امکان شناسایی آن وجود دارد. این در حالی است که با فراوری نفت خام و تبدیل آن به فراورده‌های نفتی، تنوع محصولات تولیدی افزایش می‌یابد.

 

یکی از عواملی که موجب تحریم نفت خام می‌شود، محدودیت صادراتی نفت خام ایران است به‌نحوی‌که ایران در حال حاضر نفت صادراتی خود را تنها به 40 پالایشگاه در چند کشور از جمله چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، یونان و افریقای جنوبی صادر می‌کند. مقاصد و خریداران محدود امکان تحریم نفتی را آسان‌تر می‌کند. این در حالی است که با فراورش نفت خام و تبدیل آن به 50 محصول نفتی، موجب تنوع مشتری‌های خارجی ایران و از بین رفتن محدودیت‌های فروش نفت به چند کشور خاص می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های تنوع مشتری‌های خارجی در خرید فراورده‌های نفتی ایران، موضوع محدود شدن امکان رهگیری درآمدهای خارجی کشور است. به‌عبارت‌دیگر با افزایش تعداد تراکنش‌های مالی با حجم‌های مالی کوچک، ریسک همکاری مالی با ایران کاهش می‌یابد.(http://rc.majlis.ir/fa/report/show/1090632 )